Als we te maken krijgen met een groot verlies, dan hebben we meestal tijd nodig om dat te verwerken. Die verwerking noemen we rouwen en daar is flink wat onderzoek naar gedaan. Vooral de Zwitsers-Amerikaanse psychiater Elisabeth Kübler-Ross is bekend geworden om haar uitwerking van hoe wij dat rouwen doen. Ze onderkende vijf verschillende fasen in het rouwproces.
De 5 fasen van Elizabeth zijn ontkenning, protest, onderhandelen en vechten, depressie en aanvaarding. Als je het zo leest, dan lijkt het ook wel een begrijpelijk pad en misschien herken je het ook al. Het eindpunt van rouw is aanvaarding van dat wat uiteindelijk onvermijdelijk blijkt te zijn, maar we geven ons niet meteen over.
Natuurlijk zijn de fasen niet altijd allemaal zichtbaar. Soms gaan we terug in het proces en herhalen elementen een paar keer, soms slaan we een fase over en springen meteen naar een verder punt, maar in het algemeen is dit het proces.
Je kan dit proces herkennen als je een dierbare verliest, als je een relatie of baan verliest en eigenlijk bij elke grote verandering waar je mentaal of emotioneel niet op bent voorbereid. Het is hoe we trauma’s verwerken en elke fase heeft bij de rouwende genoeg tijd nodig.
Het rouwproces
Laten we de fasen nog even langslopen en wat meer uitwerken voor de rouw over een overleden dierbare:
1. Ontkenning en ongeloof – Dit overkomt mij niet!
In de ontkenningsfase is het verlieservaring nog zo vers en groot dat je er innerlijk nog niet heen kunt. Liever dan al in het verdriet te stappen, blijf je stug doorgaan alsof de persoon nog leeft en er nog een kans is dat de informatie niet klopt. Je weet ergens misschien al wel dat de persoon er niet meer is, maar je hebt innerlijk nog geen ruimte.
Je zou het als een soort innerlijke bevriezing kunnen zien. Je kan het gewoon nog niet geloven en je “koopt” daarmee als het ware nog wat tijd voor jezelf. Je doet nog even net alsof die ander er nog is en dat kan zelfs zover gaan dat je nog eten kookt voor een overleden huisgenoot, zijn of haar plek aan tafel dekt en wacht tot hij of zij thuiskomt.
2. Woede/Protest – Waarom overkomt mij dit?
Als de ontkenning is uitgewerkt, kan het zijn dat je overstapt in woede. Deze woede geeft kracht om nog even uit het verdriet te blijven. Misschien weet je wel dat je niet fair bent of dat het niet helpt, maar je hebt je woede op dit moment nog nodig, het houdt je overeind.
Er zit onmacht in de woede (Waarom overkomt mij dit?), maar het kan ook zijn dat je op zoek gaan naar een schuldig iemand om je onmacht en woede op uit te leven: Mensen in je omgeving, familie, artsen, God, het lot.
Liever ben ik boos dan mijn verlies te voelen.
3. Onderhandelen – Hoe kan ik dit keren?
Als ontkenning en woede gefaald hebben, dan kan je proberen te marchanderen. Je gaat op zoek naar iets dat je kan doen om op wat voor manier ook je verlies te keren. Je probeert op allerlei manieren te onderhandelen en zoekt doelen om het verlies te aanvaarden. Je weet dat het verlies er is, maar je bent nog niet zover om je erbij neer te leggen.
Deze fase kan bijvoorbeeld belangrijk zijn als je een zware diagnose hebt gekregen en probeert onder een drastische operatie of amputatie uit te komen. Je gaat liever op zoek naar alternatieven, zelfs als je weet dat hun kans van slagen niet groot is. Je houdt je vast aan geloof boven weten. Als ik vanaf nu heel gezond ga leven…
Liever ben ik bezig, dan het onvermijdelijke te aanvaarden.
4. Depressie – Ik geef het op
Als alle voorgaande poging vruchteloos zijn gebleken, dan kan je een periode van depressie doorlopen. Je voelt je machteloos en hopeloos, er is niets dat je kunt doen en alles lijkt zinloos. Hier duik je vol in je verdriet en al het andere valt daarin weg. Je sluit je af voor contact, trekt je terug, loopt weg en je gedraagt en voelt je depressief.
In deze fase grijpen rouwenden ook sneller naar alcohol, verdovende middelen of medicatie, alles om maar die innerlijke pijn te verdoven. Misschien blijf je wel gewoon in bed met de gordijnen dicht en stopt met jezelf te verzorgen. Je wilt weg van verantwoordelijkheid en doet niet meer mee.
Liever haak ik af en geef op.
5. Aanvaarding – Nu kan ik weer verder
Uiteindelijk komt er dan een moment dat je het verlies aanvaardt en je neerlegt bij de onvermijdelijke realiteit van het verlies. Het was een flinke reis door je emoties, maar je bent er nu en je gevoel is weer rustig. Je voelt het verlies, maar het heeft nu een plek gekregen en er is weer ruimte om verder te gaan, of opnieuw te starten. Aan het einde van de rouw is er weer ruimte om contact met anderen te hebben en deel te nemen.
Er zijn geen vaste regels
Ofschoon Elizabeth Kübler-Ross de fasen helder in beeld bracht, wist ze ook dat de verwerking van verlies heel persoonlijk is en voor elk mens weer verschilt. Sommigen gaan heel snel, anderen hebben veel tijd nodig en sommigen komen nooit bij aanvaarding. Het antwoord is dus eigenlijk steeds “Het hangt ervan af”.
Als je een dierbare verliest dan zal je dus je eigen pad daarin volgen en zoveel tijd nodig hebben als het kost om het verlies te verwerken. Het kan prettig zijn om anderen bij je te hebben in het verwerken van je verlies, maar je hebt zoveel tijd nodig als je nodig hebt.
Adviezen zijn er te over, maar wat voor anderen werkt hoeft niet perse ook voor jou te werken. Als ik in mijn praktijk mag helpen na een verlies, dan zoeken we dus samen naar een vorm die klopt voor jou.
Weten dat er iemand bij je is en dat je pijn wordt gehoord en ontvangen, is vaak al heel wat. Als je al eens een groot verlies hebt meegemaakt, weet je wellicht ook hoe eenzaam dat kan zijn en hoe belangrijk die persoon was die simpelweg bij je was zonder iets te vragen of druk uit te oefenen.
Soms is die persoon een vriend of vriendin, soms een familielid of collega, maar soms ook een coach zoals ik.
Hulp bij verlies
Ook in mijn praktijk komen klanten die nog een verlies willen verwerken, of die met vragen zijn achtergebleven.
Ik denk dan bijvoorbeeld aan het overlijden van een kind of het overlijden van een ouder, maar ook het omgaan met een scheiding van de ouders. Ook als je kind erfelijk anders blijkt te zijn, zoals bij downsyndroom, of autisme, kan er een verwerkingsproces zijn.
Ik help ze daarbij graag, of het nu is door een warm luisterend oor te bieden, of actief te helpen met verwerking en opnieuw beginnen.
Als je zelf nog aan het rouwen bent, of je hebt iets dat je nog niet helemaal hebt verwerkt, dan wil ik er graag ook voor jou zijn. Neem gerust even contact op, als je wat hulp op prijs zou stellen, of gewoon even wat mogelijkheden wilt aftasten. Je bent hier welkom!
Geef een reactie