Ouderschap en opvoeden

Ouderschap en opvoeden zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. De keuze om ouder te worden van een kind is indrukwekkend, soms zelfs intimiderend en het is één van de mooiste keuzes die je ooit zult maken. Opvoeden is niet altijd gemakkelijk. Hoe is opvoeden veranderd, door de tijd heen, en wat betekent opvoeden in onze tijd? Hoe lang duurt het opvoeden van een kind? Een rijk onderwerp om eens over te schrijven.

Één van de mooiste en meest uitdagende stappen in een mensenleven, is de keuze om ouder te worden van een kind. Het doorgeven van leven en de keuze om verantwoordelijk te worden voor dat leven. Een kind begeleiden en verzorgen van baby tot volwassene is uitdagend en we doen ons uiterste best om het zo goed mogelijk te doen, de best mogelijke ouder te zijn voor dit kind.

Het begin van ouderschap

Wanneer begint ouderschap? Is het bij de geboorte van je kind, of begint ouderschap al eerder? Mijn eigen benadering is dat ouderschap begint op het moment dat je denkt over zwanger worden. Vanaf dat moment bereid je jezelf voor om het kind dat eraan komt als ouder te ontvangen en voor het kind te zorgen zo goed je kan.

Vanaf het moment dat je besluit ouder te zijn van een kind, verantwoordelijk te zijn voor een ander leven, je kind te helpen om een zelfstandig, krachtig en volwassen mens te worden, ben je eigenlijk al begonnen met ouderschap.

Verbonden voor altijd

Vanaf het moment dat je verlangt naar een kind, voorbij de geboorte van je kind, tot aan het eind van je leven, zal je de ouder zijn van dat kind. Dat kan best een beetje eng zijn, want het is een flinke verantwoordelijkheid. Ouderschap is een verbinding die je nooit meer zult kwijtraken, zoals jij als kind onlosmakelijk verbonden bent aan je eigen ouders en zij aan de hunne.

Het is ook een mooie gedachte, want als je ver genoeg teruggaat in deze lijn, zal je uitkomen bij een oorsprong die ons allen met elkaar verbind. Elk kind heeft twee ouders en dat gaat helemaal terug naar de oorsprong van de mensheid.

Je bent ouder als je kind klein is en ook als het al groot is. Je bent ouder als je kind emigreert, of zelf trouwt en ouder wordt. Je bent ouder als het goed gaat met je kind, maar ook als het minder goed gaat en je kind problemen heeft, of ziek wordt.

Je blijft zelfs een ouder nadat je kind zal overlijden, iets waarvan je hoopt dat het ver na je eigen leven zal zijn. Deze band gaat door elke leeftijd, zelfs voorbij leven en dood. De bloedband laat zich niet verbreken en verbindt ouders met elkaar en met hun kinderen.

De taak van opvoeden

Is opvoeden ook voor altijd? Opvoeden is de taak waarin we ons kind helpen vormen naar de volwassen mens die het kan zijn. We geven het iets van onszelf en onze cultuur mee en leren het kind normen en waarden waarvan we hopen dat het nuttig zal zijn, in zijn of haar leven. Het is een taak die grenzen stelt en niet altijd populair zal zijn, maar het is de taak die bij ouderschap hoort.

Intuïtief weet je misschien al dat opvoeden tijdelijk is, dat er een moment komt dat je kind genoeg weet en kan, een moment waarop je het vrij moet laten om zelf te kiezen en het anders te doen. Vaak is het je kind zelf die je laat weten wanneer dat moment is, maar als ouder ben je geneigd om de hulp die opvoeden biedt niet gemakkelijk op te geven.

Dit kind, dit leven, voelt nog steeds als iets waarin je een verantwoordelijkheid hebt. Deels is dat de strijd die in de pubertijd plaatsvindt. Het kind wil steeds meer op eigen benen staan en vrij zijn van de regels en sturing van opvoeden.

Op welk moment stop je met opvoeden? Kan je je kind op een gegeven moment loslaten? Hoe doe je dat eigenlijk? Is opvoeden alleen iets van ouders, of zijn er andere “opvoeders” in het leven van je kind? Het zijn belangrijke vragen.

Opvoeden vroeger en nu

De tijd is veranderd en dat heeft ook gevolgen voor hoe we opvoeden. Als ik terugkijk naar de opvoeding van mijn opa en oma, dan bestond het opvoeden toen vooral uit het meegeven van normen en waarden (zoals respect hebben voor ouderen) en zorgen dat er iedere dag eten op tafel kwam en dat er regelmatig nieuwe kleren konden worden gekocht.

Het was een hele taak voor mijn opa en oma, maar de rol van ouders was duidelijk. Als het goed ging zorgde vader voor inkomen en materiële zaken, misschien ook voor discipline, en moeder verzorgde het gezin en regelde de huishouding.

Het was een bekend ritme, waarin ouders zorgden voor veilig thuis, zorgden dat het kind goed verzorgd was en dan kwam er op een dag een moment waarop je je kind afleverde aan de maatschappij. Opvoeding klaar en geslaagd! Het was duidelijk en overzichtelijk.

Ook ouders in die tijd hadden natuurlijk flink wat uitdagingen te overwinnen, geen tijd is gemakkelijk geweest, maar als je kijkt naar hoe het nu is, dan zijn de uitdagingen in het opvoeden van kinderen alleen maar toegenomen. We leven in welvaart, maar ook in een complexere tijd met vele invloeden.

Opvoeden doe je samen

Ze zeggen wel dat er ‘een dorp’ nodig is voor het opvoeden van een kind en daar zit zeker iets van waarheid in. Opvoeden is jouw verantwoordelijkheid, als ouder, maar in de praktijk doe je opvoeden samen met (hopelijk) vele anderen.

Onder de helpende handen vind je opa’s en oma’s, leerkrachten, je oppas en ook je vriendenkring. Elk van hen heeft een rol in het verwelkomen van je kind en in het helpen opgroeien en verzorgen ervan tot een volwassene. Samen geef je het kind een warm bed in de wereld, een startpunt van waaruit het de wijde wereld in kan trekken.

Wanneer je opvoeder bent heb je te maken met verschillende rollen, waaronder onderwijzer, begeleider, uitvoerder, coach, uitdager, en nog veel meer. Het zijn veel verschillende rollen voor een enkel persoon, maar toch denken veel ouders dat ze al deze rollen zelf moeten vervullen.

Deze ouders leggen de lat voor zichzelf wel heel hoog en dat is niet reëel. Je bent maar een enkel persoon en je zult vroeg of laat ook anderen nodig hebben. Al is het maar om tijd te krijgen om iets voor jezelf te doen, misschien een volwassen activiteit, of iets dat je moet doen, maar waarin je kind geen plek kan hebben.

Uiteindelijk zal ook jij als ouder je plek in de gemeenschap moeten behouden, of weer terugkrijgen als je kind niet meer steeds bij je is en verzorging nodig heeft. Je kind heeft het ook nodig om anderen te leren kennen en mag ook leren om te vertrouwen op anderen, samenwerken met anderen, beoordelen wie te vertrouwen is, enzovoort.

Opvoeden doe je dus niet alleen, dat doe je samen met leerkrachten, opa’s en oma’s, buren, je vrienden, hulpverleners, en nog veel meer anderen. Het is jouw dorp als ouder, waarin je kind wordt ingewijd. Natuurlijk kies je zelf je mede opvoeders en hoeft niet iedereen zich met de opvoeding te bemoeien.

Maar je zult soms ook merken dat de maatschappij belang heeft bij dit kind, de toekomstige volwassene, en je soms dus niet helemaal vrij laat. En ook volwassen omstandigheden hebben invloed op je ouderschap.

De mogelijkheden van opvang, BSO of gastouder, is ook een gevolg van de manier waarop we in onze tijd geacht worden om een inkomen te vergaren en de vrijheden en onvrijheden die daarin voor moeders en ouders worden geboden. Er zijn steeds meer eenoudergezinnen en gebroken gezinnen en ook dat speelt een rol.

Omdat je kind veel tijd in deze opvang, de BSO, of bij gastouders doorbrengt, zullen daar ook mede opvoeders zijn die het kind daar opvangen en begeleiden. Deze opvoeders zijn vaak geschoold en hebben misschien weer andere kennis, vaardigheden en talenten dan jijzelf en kunnen je kind daarin meenemen.

Je hebt die plek misschien ook zelf gekozen omdat de mensen en activiteiten die daar plaatsvinden je aanspreken. Je laat je kind met een gerust hart over aan deze opvoeders, die misschien wat meer creatief zijn. Het geeft jou wat ruimte om ook de dingen te doen die jij moet doen, terwijl er goed voor je kind wordt gezorgd.

Samen heb je meer te bieden dan wat je alleen kan. Geef het gerust uit handen. Je hoeft niet alles te kunnen. Iedere ouder, begeleider, opvoeder, heeft zijn eigen kwaliteiten en verzorgt het kind samen met jou. Zo kies en vorm jij ‘het dorp’ voor je kind en mag het kind zich veilig weten en ontplooien.

Hoe lang duurt opvoeden?

Opvoeden is eigenlijk maar van korte duur. Na een jaar of 18, vaak al eerder, moet je de opvoeding eigenlijk alweer loslaten. Dat loslaten is een proces dat dan al lang aan de gang is, want je kind zal steeds meer verantwoordelijkheid willen dragen en steeds meer vrijheid eisen om zelf dingen te ontdekken en te kiezen.

Dat is bijvoorbeeld waar de pubertijd over gaat. Je hebt dus maar kort om je kind te vormen en je zult ontdekken dat je kind steeds meer eigenheid vertoont. Dat wil je ook. Uiteindelijk zal je kind zijn of haar eigen weg moeten kiezen en steeds meer keuzes zelf maken.

Tegen die tijd heb je al allerlei tips en handvaten aan je kind gegeven en je hebt je kind de normen en waarden meegegeven die jou hebben geholpen om de mens te worden die je wilde zijn. Je hoopt dat het ook voor je kind goed zal gaan werken.

Vanaf nu moet hij leren om daar zelf mee om te gaan. Je mag je kind wat meer loslaten en je mag erop vertrouwen dat hij zijn eigen weg kan gaan en weet wat wel, of niet, kan en mag. Je hebt je kind immers voorbereid op het volwassen worden en langzamerhand trek je je wat terug als opvoeder.

Dat terugtrekken zal niet altijd gemakkelijk zijn, want je voelt je nog steeds verantwoordelijk en betrokken bij het leven van je kind, maar het is belangrijk voor ouder en kind dat het gebeurt. Uiteindelijk zal ook jouw kind zijn of haar eigen leven in handen hebben en is jouw rol alleen nog nodig als het om hulp vraagt. De taak van opvoeden stopt wanneer het kind zelf bepaalt en de consequenties gaat dragen.

Ouderschap voor altijd

Ouder blijf je echter je hele leven, ook als kinderen uit huis zijn, bejaard zijn, overleden zijn, of zelfs als het (om wat voor reden ook) naar adoptieouders of pleegouders gaat en jij niet meer in het leven van je kind kunt zijn. Wat er ook gebeurt, je zult altijd de ouder zijn van dit kind. Ouderschap is voor altijd.

Natuurlijk mag je altijd je kinderen advies en tips geven, vooral als ze hulp vragen, maar je rol is na het opvoeden meer aan de zijlijn. Je kind is nu volwassen en als volwassene kan het je advies volgen of iets heel anders doen. Het is nu net zo vrij en verantwoordelijk als jij dat was toen je eenmaal op jezelf begon te leven.

Verwacht dus niet dat je volwassen kind al je adviezen gaat opvolgen, hij neemt ze mee en geeft er zijn eigen invulling aan en dat is prima. Ieder mens is uniek en heeft een ander idee van opvoeden en ouderschap en heeft andere behoeften.

De beperking van opvoeden

Bestaat er zoiets als een goede of foute opvoeding? Niet iedereen heeft dezelfde ideeën over wat opvoeden inhoudt. Als een kind met zijn gedrag aangeeft dat het niet goed in zijn vel zit, wordt er als eerste gekeken naar de opvoeding. Het is echt niet altijd ‘de schuld van de opvoeding’.

Als kinderen niet goed in hun vel zitten, kan dat vele oorzaken hebben. Een coachkindje in mijn praktijk zei tijdens een sessie tegen zijn moeder: ‘Het ligt echt niet aan jou mam, dat ik zo onzeker ben”.

Soms doe je zo je best als ouder, geef je je kind de best mogelijke verzorging en opvoeding, maar je kunt helaas nog steeds niet zomaar alles wegtoveren. Andersom ben je ook niet de oorzaak van alles in je kind. Je kind heeft eigen gevoelens en gedachten en die ontstaan ook los van jou.

“het ligt echt niet aan jou mam, dat ik zo onzeker ben”

Bas, 11 jaar

Wees daarin dus maar gerust en haal gerust hulp als je er even zelf niet goed uitkomt.

Wat is een goede ouder?

Wanneer ben je een goede ouder? Aan welke voorwaarden moet je voldoen om een goede ouder te zijn? Is er zoiets als een goede ouder?

Als je op zoek bent naar wat de juiste keuzes of het juiste gedrag is voor een ouder, dan zal je teleurgesteld raken, want er is geen ultieme blauwdruk. Elk kind is uniek en dat betekent dat ook elke ouder uniek moet zijn, voor dat kind in de specifieke situatie van dat kind.

Het is mensenwerk en dat maakt dat je beperkt houvast zult vinden in algemene adviezen en regels. Het is niet anders. Je weet nooit helemaal zeker wat goed is om te doen en of je kind een goed leven zal hebben. Je zult het op jouw manier zo goed mogelijk moeten doen en dan zal blijken wat dat voor uitwerking heeft.

Ben je streng en zijn de grenzen heel goed afgebakend, dan kan dat een belemmering zijn voor de ontwikkeling van je kind. Misschien kan hij zich dan niet ontplooien, zijn autonomie niet ontwikkelen.

Je strengheid kan dan maken dat je kind niet leert omgaan met onzekerheid en zich zelfs onveilig voelt buiten de strenge duidelijkheid van de regels en grenzen die er thuis waren. De hang naar duidelijkheid en regels kan in sommige bedrijven echter weer heel welkom zijn en iemand laten hoogvliegen. Ook een soldaat die goed bevelen kan opvolgen heeft een plek.

Ben je zelf juist heel vrij in denken en doen, dan kan je kind bijvoorbeeld moeite krijgen met het aangeven van zijn eigen grenzen. Is dan beter? Wat als je kind reageert op jouw grenzeloosheid door zelf juist heel strikt te worden en te verlangen naar regels en duidelijkheid? Dat kind zal niet de eerste zijn die de nadelen van de ouders compenseert door juist de andere kant op te bewegen. Is het ene beter dan het andere?

Naar mijn idee, ben je een goede ouder wanneer je oog hebt voor je kind en zijn behoeftes. Liefde is belangrijk in de opvoeding en zo ook vergeving. Kijk naar je kind en zie en voel wat het nodig heeft. Het is een hele uitdaging.

Als je meerdere kinderen hebt, zul je ontdekken dat ouderschap ook meerdere kanten heeft. Wat voor het ene kind werkt, werkt voor de andere juist niet. Ouderschap vraagt van je om uit te zoeken wat dan wel werkt. Het vraagt inlevingsvermogen en oplossingsgericht denken. Dat is juist het mooie van ouder zijn. Liefdevol ontdekken en leren.

Het zou zomaar kunnen zijn dat je kind reageert op jouw aanwijzingen met het omgekeerde van wat jij wilt. Dat geeft jou de gelegenheid om ook daar het goede in te leren kennen en misschien wil je er zelfs van leren en helpt het je groeien als mens.

Je bent niet alleen een goede ouder, je bent de enige goede ouder die het kind ooit zal hebben. Simpelweg omdat jij, de moeder en de vader, de oorzaak zijn geweest van dit kind. Het is de bloedband die jullie verbindt en die maakt dat dit kind zoveel meer waardevol voor je is dan alle andere kinderen. Zelfs als het kind zich fel tegen je afzet en alles in je lijkt af te keuren, ben je nog steeds de belangrijkste persoon in het leven van je kind.

Fouten maken mag

Troost je met deze gedachte: Je kunt het als ouder niet altijd goed doen, of zelfs altijd weten wat goed doen betekent. Hoeveel boeken je ook leest, hoeveel informatie je ook opzoekt, er komt voor iedereen een moment waarop je achteraf spijt hebt. Ook dat hoort bij ouderschap.

Misschien ervaar je, dat je je kind toch te hard hebt aangepakt, te hard hebt geschreeuwd, of niet voldoende geduld hebt gehad. Je bent ook maar een mens en ook jij hebt soms minder aandacht, energie, of geduld.

Ook als ouder heb je je dag wel eens niet, of is je geduld aan het einde van de dag op, voel je je uitgeput omdat je kind maar blijft huilen en weet je even niet meer hoe je hier mee om moet gaan.

Achteraf kan je daarvan spijt krijgen, schaamte voelen en hopelijk wil je het herstellen. Dat kan. Biedt zo nodig je excuus aan en leg uit waarom je zo reageerde. Je kind zal het op prijs stellen en het herstelt de verbinding snel genoeg. Een mooi moment samen, kan veel goedmaken.

Een mooi voorbeeld van vergevingsgezindheid van een kind maakte ik mee met Senna (7 jaar oud) in mijn praktijk. Nadat mamma sorry tegen haar zei, nemen mama en Senna even een moment om te knuffelen en te zeggen dat ze heel veel van elkaar houden.

Mamma zegt tegen Senna: “Lieve Senna, ik wil even sorry zeggen omdat ik zo hard naar je schreeuwde. Mama is zó moe vandaag en daarom schreeuwde ik dat je moest luisteren. Sorry daarvoor.”

Reactie van Senna: “Ja, maar mam, ik mag ook niet schreeuwen, hè? Zullen we gewoon weer vriendjes zijn?”.

Het moment is daarmee snel opgelost. De ouder kind relatie is weer goed.

Wat betekent ouderschap voor jou?

Vertel me eens: Wat betekent ouderschap voor jou? Nee, niet Google, jijzelf! Schrijf gewoon eens op wat ouderschap voor jou betekent. Wat wil je je kind meegeven? Welke normen en waarden zijn daarin belangrijk? Hoe zie je jezelf als ouder en wat denk je dat je kind het meeste nodig heeft van jou als ouder?

Als je dit inzichtelijk hebt, wordt het opvoeden misschien gemakkelijker voor je. Je weet nog niet wat je kind erin zal doen, natuurlijk, maar het geeft je een startpunt. En als je kind heel iets anders nodig heeft, ontdek dat dan en gooi je plan weg en maak samen een nieuw verbeterplan, dat beter past op wie je kind is en wat je kind echt nodig heeft.

Tijden veranderen, net als kinderen en ouders, maar als je goed oplet, dan zal je elkaar veel kunnen bieden.

Ik zou het erg waarderen als je de antwoorden met me wilt delen (in een reactie hieronder, of gewoon in een bericht via het contactformulier). Ook voor mij is ouderschap een leerproces, en het is zo divers als kinderen divers zijn. Dat maakt het voor mij zo de moeite waard. Ik hoop voor jou ook!